SZCZURY I MYSZY
Gryzonie zasiedlające nasze domy to przeważnie najliczniej występująca w całej Polsce mysz domowa, Mus musculus , długość ciała gryzonia bez ogona dochodzi do 11 cm, masa 12 do 22 gram. Ciąża trwa średnio 20 dni, w jednym miocie występuje od 5 do 15 osobników, a dojrzałość płciową uzyskują po około 10 tygodniach. W ciągu roku samica ma 6 - 8 miotów. Ubarwienie ciała jest zmienne, od brązowo szarej do szarej, a brzuch od szarej do szaro białej. Mysz domowa posiada małe oczy i duże uszy. Mysz najczęściej żyje 9 – 12 miesięcy. Po zbiorach zbóż z pól zasiedla nasze domy w poszukiwaniu pokarmu i kryjówki mysz polna, Apodemus agrarius. Jest ona minimalnie większa od domowej (do 12 cm) i różni się ubarwieniem. Jest żółtawo ruda do szarej z ciemną pręgą na grzbiecie, spód jej ciała jest biały wyraźnie odgraniczony od boków. Wydaje mniej pokoleń w roku niż mysz domowa, jednak osobniki uzyskują dojrzałość płciową już po 8 tygodniach. Bardzo rzadko, i zależy to od otoczenia budynku, zagląda w zimie do naszych piwnic mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus , która w okresie wegetacji przebywa w parkach, lasach i sadach. Jest podobna do myszy polnej, a wyróżnia ją podłużna kremowa plama na piersiach, jest ponadto minimalnie mniejsza (do 10 cm). Mysz domowa żeruje nieregularnie i głównie w nocy. Nigdy nie najada się do syta w jednym miejscu. W ciągu doby potrafi żerować w 30 różnych miejscach, przez co powoduje znaczne straty, ponieważ kałem i moczem zanieczyszcza 10 razy więcej żywności niż sama zjada. Jedna para myszy w ciągu roku pozostawia w produktach, na których żerowała prawie 2 litry moczu i 10000 grudek kału. W przeciwieństwie do szczurów mysz nie potrzebuje wody, wystarcza jej wilgoć zawarta w produktach. Mysz chętnie zasiedla się w warstwach izolacyjnych budynków, a w poszukiwaniu pokarmu dostaje się do mieszkań, gdzie przegryza opakowania artykułów spożywczych, niszczy odzież, książki, wyroby skórzane i inne przedmioty użytkowe, nierzadko bardzo cenne dla człowieka. Kolejnym synantropijnym gryzoniem żyjącym w naszych budynkach jest pospolity w całej Polsce i stosunkowo duży szczur wędrowny, Rattus norvegicus , uważany za największego szkodnika. Długość jego ciała waha się od 19 do 30 cm, a ciężar ciała dochodzi do 400 gram. Ciąża u szczura trwa średnio 22 dni. W jednym miocie, a jest ich 7 w roku, samica rodzi 7 – 12 młodych, zdarza się czasem i więcej (nawet 20), które osiągają dojrzałość płciową po 12 tygodniach. Szczur wędrowny ma ubarwienie brązowo szare lub brudnoszare, a brzuch jasno szary do popielatego lub żółtoszary, ale zawsze jaśniejszy od grzbietu. Futro szorstkie i włochate a ogon gruby i dwubarwny pokryty drobną łuską. P osiada małe oczy oraz małe i grube uszy delikatnie owłosione. Przeciętna długość życia szczura wędrownego wynosi 12 do 18 miesięcy, niektóre żyją nawet 3 lata. Wędrując w ciągu doby szczur może pokonać odległość 600 m., a w ciągu roku przenieść się na odległość prawie 20 km. Szczur wędrowny doskonale pływa i nurkuje, świetnie porusza się w rurach kanalizacyjnych, ale gorzej się wspina. Jest wszystkożerny, dlatego uważany jest za najgroźniejszego szkodnika. Rzadziej występującym gryzoniem, (tylko w zachodniej Polsce) jest szczur śniady, Rattus rattus , który jest mniejszy i smuklejszy od wędrownego (15-22 cm) i waży 150-300gram. Ma gładkie futro koloru czarnego lub ciemno szarego, gładki długi ogon z rzadka owłosiony, duże oczy i przeźroczyste uszy, nagie bez włosków. Doskonale się wspina i skacze na wysokość do 1 m. Żywi się głównie produktami pochodzenia roślinnego Szczur zjada dziennie około 20 do 28 gram pożywienia i musi codziennie wypić 30 ml wody, tak więc 100 szczurów w ciągu roku spożywa prawie jedną tonę naszej żywności. Natomiast codziennie wydala około 20 grudek kału i 16 ml moczu. Każde zwierze, a więc i gryzoń, potrzebuje do życia pokarmu, wody i kryjówki. Stosując metody sanitarno – higieniczne możemy zmniejszyć dostęp gryzoni do tych źródeł, a tym samym ograniczyć liczbę szkodników na terenie administrowanego budynku. Jednak budynki o niskiej higienie są bardzo atrakcyjne dla gryzoni i do nich ściągają szczury i myszy z całej okolicy. Gryzonie przysparzają wiele kłopotów administratorom budynków. Są wszędobylskie i wszędzie potrafią wyrządzić znaczne szkody: uszkadzają konstrukcję budynków, potrafią przegryzać beton, przewody kanalizacyjne i wodociągowe, instalacje elektryczne i telefoniczne, a także elementy wyposażenia, meble i wyroby tekstylne. Siekacze szczura są twardsze od stali, gryzą z szybkością 2 do 4 ugryzień na sekundę, z naciskiem 1,7 tony/cm2). W wyniku ich działalności powstają pożary, przerwy w dopływie energii elektrycznej lub zalania piwnic wodą wydostającą się z uszkodzonych przewodów wodociągowych. Jednym słowem, niszczą wszystko, co napotkają na swej drodze, przedmioty i żywność. W USA straty budowlane spowodowane przez gryzonie szacuje się na 8 mln. dolarów rocznie Do szkód materialnych wymienionych wyżej, należy dodać inne cechy gryzoni, które wywołują lub powinny wywoływać niechęć człowieka do tych zwierząt, a mianowicie wywołują fobie, zwłaszcza u kobiet, co kończy się czasem urazem spowodowanym przez niekontrolowany odruch wykonany przez człowieka na widok gryzonia. Znanych jest wiele takich przypadków, jak np. kobieta upuszcza na widok myszy słoik z przetworami, a stłuczone szkło kaleczy jej nogi, albo raptowny odskok na widok gryzonia prowadzi do urazów i siniaków. Przykłady można by mnożyć. Należy tylko stwierdzić, że widok gryzonia wywołuje odruchy u bardziej uczulonych na ich widok ludzi i ma to znaczenie psychiczne, uwarunkowane obrzydzeniem (fobia). Jest jednak cecha gryzoni, która powinna wywoływać u wszystkich ludzi jednakową niechęć do tych zwierząt żyjących na wolności, a mianowicie zagrożenie mikrobiologiczne dla zdrowia człowieka. Gryzonie, a w szczególności szczury, przenoszą ponad 200 groźnych chorób. Pasożyty i zarazki chorobotwórcze są przenoszone na psy i koty. Zwierzęta domowe chorują i mogą stanowić poważne zagrożenie dla człowieka, np. gorączkę szczurzą, leptospirozę (chorobę Weila), salmonelozy, dżumę, włośnicę i inne. Drogą ukąszenia mogą przenosić bakterie śrubowca mniejszego (Spirillum minus) i gram – ujemnej pałeczki Streptobacillus moliniformis, które wywołują gorączkę szczurzą. Gryzonie roznoszą też krętowice zwane leptospirami, które zasiedlają kanaliki kręte nerek szczurów oraz innych ssaków domowych i dzikich. Z nerek wydalane są z moczem, a poza organizmem zachowują długo żywotność, jeżeli przebywają w wilgotnym środowisku. Przenikają przez skórę do organizmu człowieka lub poprzez picie zakażonej wody. Najbardziej znaną chorobą roznoszoną przez szczury, a dokładniej przez ich pchły, jest dżuma. Chorobę wywołuje bakteria Yersinia pestis. Pchły, dla których szczur jest podstawowym żywicielem, korzystają też z żywiciela zastępczego, czyli człowieka wchodzącego do piwnicy. Poprzez ukąszenie dochodzi do zakażenia organizmu ludzkiego wieloma groźnymi chorobami. Istnieje ścisły związek pomiędzy „lokatorami” naszych piwnic, kotami, gryzoniami i pchłami. Jeżeli postaramy się, i skutecznie przeprowadzimy deratyzację w całym budynku, a nie w samych piwnicach, to przerwiemy ten swoisty łańcuch pokarmowy. Jeżeli doprowadzimy do sytuacji, że nie będzie gryzoni to nie będzie też kotów, ponieważ nie będą miały na kogo polować. Oczywiście nie dotyczy to budynków, w których są troskliwie dokarmiane przez lokatorów. Jednakże należałoby zasugerować lokatorom, aby dokarmianie kotów i opieka nad nimi odbywała się w mieszkaniu lokatora, ponieważ jest to jego dobra wola opieki nad zwierzętami, natomiast dokarmianie kotów w piwnicy, (a piwnica jest wspólnym pomieszczeniem wszystkich lokatorów) jest zaśmiecaniem wspólnych pomieszczeń poprzez rozwlekanie pokarmu, odchody kocie a szczególnie uciążliwy jest mocz samców, utrzymujący bardzo długo nieprzyjemną woń. Ale to tylko moja uwaga na marginesie problemu bakteriologicznego i do niego powrócę. Jeżeli nie będzie gryzoni w piwnicach to i nie będzie pcheł, a to już naprawdę wielkie osiągnięcie administratora budynku, który umie stworzyć lokatorom higieniczne warunki bytowania. Aby stworzyć takie warunki, budynki mieszkalne wymagają technicznego wykończenia obiektu w taki sposób, aby udaremnić gryzoniom wtargnięcie do budynku i swobodne przemieszczanie się w poszukiwaniu pożywienia, wody i bezpiecznej kryjówki, w której założą gniazdo. Mysz przechodzi przez szparę 8 milimetrów, a szczurowi wystarczy 13 milimetrów, aby przedostać się do budynku. Żeby zabezpieczyć budynek przed gryzoniami (szczuroszczelność) należy okna piwniczne zabezpieczyć siatką stalową o wielkości oczek 5 mm. Drzwi wejściowe do budynku powinny mieć sprawne samozamykacze i szczelne progi. Drzwi piwniczne należy dwustronnie obić blachą stalową na wysokość 30 cm od podłogi, z zachowaniem szczeliny przy progu nie większej niż 5 mm. Wszelkie instalacje techniczne wchodzące do budynku muszą być zaopatrzone w gilzy, w których szpara pomiędzy przewodem a gilzą będzie mniejsza niż 5 mm. Studzienki ściekowe muszą być przykryte rusztem metalowym, o szczelinach nie większych niż 10 mm. Zlikwidować wszelkie przecieki wody. Nawet lekko kapiący zawór stwarza gryzoniom doskonałe warunki do zagnieżdżenia się w jego okolicy. Na zewnątrz budynku też należy przestrzegać kilku zasad. Budynek musi posiadać wokół fundamentu opaskę betonową. Roślinność wysoka nie powinna dotykać do ścian budynku, a trawniki powinny być nisko przystrzyżone, stosując pięć pokosów w sezonie. Czynności zapobiegawcze stosowane przez administratora obiektu zdecydowanie zmniejszą możliwość przedostania się gryzoni do budynku. Metody techniczne będą eliminować konieczność stosowania metod chemicznych, w szczególności zatrutych przynęt pokarmowych stosowanych przez gospodarza budynku. Samodzielne stosowanie trucizn w budynkach mieszkalnych, w których przebywają małe dzieci oraz zwierzęta domowe, może doprowadzić do nieszczęśliwego wypadku. Administrator obiektu musi mieć świadomość, że kodeks pracy w Art.2373 zabrania zlecania pracownikowi pracy, do której wykonywania pracownik nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności. Tak więc w razie przypadkowego zatrucia odpowiedzialność spada na administratora, ponieważ polecenie przeprowadzenia deratyzacji za pomocą środków szkodliwych dla zdrowia wydał osobie, która nie ma przygotowania zawodowego. Obowiązek systematycznego i udokumentowanego wykonywania deratyzacji w administrowanych budynkach spoczywa na administratorze obiektu (ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach). Gospodarz domu lub osoba wyznaczona przez administratora może i powinna w razie potrzeby prowadzić deratyzację mechaniczną, za pomocą myszołapek, gilotynek i chwytaczy gryzoni. Jednak działania te są tylko uzupełnieniem technicznego wykończenia budynku. Nie humanitarne i godne potępienia jest wykładanie przez gospodarza domu pokarmu zmieszanego z gipsem. Gryzoń ginie w okropnych męczarniach, przy znikomej skuteczności wytępienia całej populacji występującej w budynku. Szczury posiadają gruczoły, z których wydzielają substancję zapachową, ostrzegającą innych osobników tego gatunku przed niebezpieczeństwem zagrażającym im ze strony jakiegoś pożywienia lub przedmiotu. W praktyce oznacza to, że jakikolwiek błąd ze strony człowieka powoduje, że deratyzacja nie zostanie zakończona pozytywnym skutkiem. Jeżeli zaniedbanie lub zaniechanie czynności prowadzących do technicznego zabezpieczenia obiektu przed gryzoniami spowodowało poważne namnożenie się gryzoni w budynku, należy przeprowadzić deratyzację chemiczną. Zabieg chemiczny należy zlecić doświadczonemu deratyzatorowi, gdyż to on bierze na siebie odpowiedzialność za zagrożenie życia i zdrowia ludzi oraz zwierząt domowych na obszarze deratyzacji. To pracownik firmy DDD odpowiada za bezpieczeństwo sanitarno – epidemiologiczne w budynku oraz za utylizację produktów deratyzacji. Osoba ta sporządza dla potrzeb Inspekcji Sanitarnej odpowiedni protokół stwierdzający wykonanie deratyzacji i wymienia rodzaj użytych antykoagulantów, z podaniem nazwy substancji czynnej w preparacie.
Zabić kilka gryzoni to prosta sprawa, zmniejszenie populacji o połowę wymaga dobrze przeprowadzonej akcji, a likwidacja całkowita jest możliwa tylko po skrupulatnym, kompleksowym zaplanowaniu i wykonaniu deratyzacji przez odpowiednio doświadczony i wykwalifikowany personel znający bardzo dobrze zarówno biologię gryzoni, ich zwyczaje, preferencje jak i nowoczesne preparaty oraz technologie.
